Zadanie 6 – Analiza aspektów etycznych, prawnych i społecznych biobankowania ludzkiego materiału biologicznego w Polsce

Biobankowanie ludzkiego materiału biologicznego dla celów badań naukowych cechuje się wyjątkową specyfiką z perspektywy etyczno-prawnej, dlatego wymaga pogłębionych analiz w wymiarze etycznym, prawnym i społecznym (ELSI analysis) oraz wypracowania i wdrożenia odpowiednich zasad postępowania pozwalających chronić godność i prawa dawców. W ramach działających dotychczas zespołów eksperckich MNiSW, których członkami byli również przedstawiciele konsorcjum (Zespół Ekspertów do Spraw Molekularnych Badań Genetycznych i Biobankowania, Zespół ds. Zasad prowadzenia badań naukowych w biomedycynie) zostały wypracowane projekty ustaw regulujące kwestie biobankowania ludzkiego materiału biologicznego, które zostały przekazane do konsultacji międzyresortowych, ale nie stały się dotychczas prawem powszechnie obowiązującym. W zaistniałej sytuacji podmioty biobankujące w swojej działalności muszą opierać się na miękkich regulacjach, w postaci zaleceń i wytycznych publikowanych przez towarzystwa naukowe i podmioty międzynarodowe (m. in. wytyczne OECD przetłumaczone w roku 2010 na język polski przez kierownika zadania 6 na zlecenie MNiSW), opiniach komisji bioetycznych oraz ekspertów, a także wypracować własne zasady postępowania o wysokim standardzie ochrony praw dawców.

Celem zadania 6 jest zapewnienie rozwoju BBMRI.pl i sieci biobanków polskich zgodnie ze standardami bioetyki normatywnej, istniejącymi regulacjami prawa krajowego i międzynarodowego oraz w oparciu o lokalną wrażliwość społeczną. W ramach Zadania 6 będą wypracowane, wdrożone, a następnie aktualizowane zasady postępowania w procesie biobankowania w zakresie respektowania godności i praw dawców, zwłaszcza w obszarze poszanowania autonomii, prywatności, niedyskryminacji, a także własności i komercjalizacji. W realizację zadania 6 zaangażowani są przedstawiciele nauk medycznych, prawnych, filozoficznych i społecznych. Wykonana została analiza przyjętych zasad postępowania w podmiotach biobankujących w zakresie świadomej zgody i ochrony prywatności (w powiązaniu z zadaniem 1 i zadaniem 3), a następnie pogłębione i systematyczne analizy normatywno-prawne, w tym dogmatyczno-prawna, systemowa, prawno-porównawcza, kazuistyczna, a także analizy etyczno-normatywne, społeczne i fenomenologiczne uwzględniające kulturowe zróżnicowanie postaw społecznych w odniesieniu do postrzegania ludzkiego materiału biologicznego. Wnioski z analiz będą aplikowane do opracowywanych i aktualizowanych standardów postępowania oraz prezentowane i publikowane w opracowaniach naukowych, a także popularyzowane w społeczeństwie. Ważnymi działaniami będą również: opracowanie zasad nadzoru etycznego nad działalnością biobanków, stworzenie propozycji odpowiednich regulacji prawnych dotyczących pobierania, przechowywania i udostępniania ludzkiego materiału biologicznego oraz edukacja społeczna.

W ramach zadania realizowane są badania społeczne mające na celu zdiagnozowanie i monitorowanie trendów w postawach społecznych wobec biobankowania, w tym poziomu zaufania do podmiotów biobankujących, modelu ochrony praw dawców, otwartości na współpracę oraz obaw związanych z działalnością biobanków. W ramach zadania przewidziane są działania mające na celu budowanie zaufania społecznego poprzez właściwą komunikację z dawcami i społeczeństwem (spotkania z mediami, konferencje), wymianę doświadczeń w obszarze ELSI pomiędzy ekspertami i podmiotami tworzącymi sieć biobanków, konsultacje w zakresie ELSI, uczestnictwo w spotkaniach grup roboczych BBMRI-ELSI oraz innych ważnych spotkaniach międzynarodowych grup eksperckich (Europe Biobank Week, Handsson Biobank).